Vanavond gaat het ‘Online Mahler Festival’ van start. Dat was natuurlijk niet de opzet van het Mahler Festival 2020. De bedoeling was een groots festival met bezoek van onder meer de Berliner Philharmoniker, de Wiener Philharmoniker, het New York Philharmonic, het Mahler Jugend Orchester en het Budapest Festival Orchestra, met hun dirigenten Kirill Petrenko, Daniel Barenboim, Jaap van Zweden, Daniel Harding en Iván Fischer.

Door de coronacrisis is het Concertgebouw gesloten. In plaats van genieten van al deze live concerten kunt u vanaf vanavond kijken naar een online festival, met streamings die een mooi inkijkje geven in de Amsterdamse Mahler-traditie.

Inleiding op het Mahler Festival door Eveline Nikkels

Kijk hieronder naar het interview dat MUSICO-eigenaar Remco Roovers met Eveline Nikkels had. Eveline Nikkels is de voorzitter van de Gustav Mahler Stichting Nederland, en die hoedanigheid nauw betrokken bij het Mahler Festival 2020.

Mahler in Nederland

Zijn tweede vaderland zou Nederland voor Mahler zijn. Dat klinkt te mooi om waar te zijn. Dat is het ook. Mahler was helemaal niet zo dol op Nederland. Hij was bijzonder gecharmeerd van het Concertgebouworkest, voelde zich als componist hier te lande zeker gewaardeerd en was onder de indruk van de Hollandse meesters in het Rijksmuseum. Maar daar hield de liefde wel zo ongeveer mee op.

Het was dan vooral ook de muzikale vriendschap tussen Mahler en dirigent Willem Mengelberg die maakte dat de componist in de jaren 1903-1909 haast kind aan huis was in Amsterdam.

Mengelberg ‘ontdekte’ Mahler in 1902 tijdens een concert in Krefeld. Mahler dirigeerde er zijn Derde Symfonie. En Mengelberg was onmiddellijk overtuigd van het muzikale genie van Mahler als componist. Want hoezeer Mengelberg als mens later zijn blazoen bevuilde, als musicus was hij een van de weinigen in Nederland die pal stond voor nieuwe muziek. Niet alleen Mahler, maar ook Strauss, Stravinsky en Schönberg kregen bij zijn Concertgebouworkest ruim baan hun nieuwe werken te presenteren.
Voor Mahler in het bijzonder had Mengelberg ontegenzeggelijk een zwak. Het is aan zijn niet aflatende liefde voor diens muziek te danken dat er al begin 20e eeuw de kiem van een Mahlertraditie in Nederland werd gelegd.

Het begin van deze traditie werd gekneed uit de uitnodigingen van Mengelberg aan Mahler om zelf de Nederlandse premières van zijn symfonieën te dirigeren. Uitnodigingen die Mahler met beide handen aangreep, want zo wonderwel werd zijn werk niet gewaardeerd in zijn eerste vaderland, Oostenrijk. Althans, niet bij leven.

En dus schreef Mahler aan Mengelberg na zijn eerste bezoek: ‘ik heb het gevoel dat ik in Amsterdam een tweede muzikaal vaderland heb gevonden.’ (waaruit blijkt dat de gevoelens van Mahler voor Nederland toch iets genuanceerder lagen dan men graag doet veronderstellen).

Das Wichtigste steht nicht in den Noten

Mahler repeteerde voor elke symfonie die hij hier in Nederland in première bracht met het Concertgebouworkest. Uitvoerig. En Mengelberg zat dan in de zaal om aantekeningen te maken. Ook heel uitvoerig. Immers: ‘Das Wichtigste steht nicht in den Noten’, was een veel gehoorde uitspraak van Mahler. Mengelberg deed zijn best zo veel mogelijk van de wereld van Mahler achter de noten te noteren om zo als dirigent zijn werk zo puur mogelijk voor het voetlicht te kunnen brengen.
Juist deze annotaties vormen nu de basis van ‘onze’ Mahlertraditie. Want niet alleen Mengelberg gebruikte deze annotaties voor latere opvoeringen van Mahlers werk, ook chef-dirigenten als Haitink, Chailly en Jansons hebben de opmerkingen van Mengelberg nauwkeurig bestudeerd.

Amsterdam als Mahlers ‘Bayreuth’

Mahler overleed vrij plotseling in 1911. Dat weerhield Mengelberg er niet van om in tegenwoordige tijd over zijn geliefde Mahler te blijven praten. En belangrijker nog: zijn muziek te blijven programmeren. Zijn 25-jarig jubileum bij het Concertgebouw in 1920 zag Mengelberg als kans om een heus Mahler Festival te organiseren. Amsterdam moest voor Mahler worden, wat Bayreuth voor Wagner was. Dat leek behoorlijk gelukt in 1920. En afgezien van een donkere periode tijdens de Tweede Wereldoorlog is Mahler altijd hoog op de agenda van het Concertgebouworkest blijven staan. Decennium na decennium na decennium. De online programmering van het Mahler Festival geeft daar een goed beeld van.

De streamings van Mahlers symfonieën

Vanaf vrijdag 8 mei t/m zondag 17 mei kunt u elke avond om 20.30 uur een symfonisch werk met een korte inleiding vooraf (om 20.00 uur). De streamings blijven er zeker 24 uur opstaan (meer zekerheid kon de organisatie ons op 6 mei nog niet geven, noot Susan Dorrenboom).
De streaming voor de eerste festivaldag – de Eerste Symfonie door het Concertgebouworkest onder leiding van Mariss Jansons – vindt u via de volgende link: https://www.concertgebouw.nl/en/mahler-festival-online-day-1-friday-8-may ((2024-06: niet meer raad te plegen)

De volgende streamings voor het symfonisch repertoire kunt u vinden via de volgende link: https://www.concertgebouw.nl/mahler-festival-online#symfonieen (2024-06: niet meer raad te plegen)

En toch nog een beetje live muziek

En gebeurt er dan helemaal niets live? Zeker wel. Voor een lege zaal spelen op 13 mei leden van het Alma Quartet samen met pianist Nino Gvetadze het eendelige pianokwartet van Mahler. Een jeugdwerk, maar al zo Mahler. Mogelijk was het de bedoeling er ooit een volledig pianokwartet van te maken. Maar daar kwam het niet meer van, een lot dat wel meer ideeën van Mahler ten deel vielen. Verder klinkt een kamermuziekbewerking van het Adagietto uit de Vijfde Symfonie.

En op 15 mei zingt Thomas Oliemans met begeleiding van pianist Hans Eijsackers voor diezelfde lege zaal in het Concertgebouw liederen van Mahler.

Beide lege zaal-concerten kunt u natuurlijk online bijwonen. Het is voorlopig onze nieuwe wereld. Geen idee wat Mahler ervan had gevonden. De componist Diepenbrock – met wie Mahler veel optrok als hij in Nederland was – schreef over de componist: ‘Hij is modern in alle opzichten. Hij gelooft aan de toekomst’. Laten wij dat ook maar doen en ondertussen ‘onze Amsterdamse’ Mahlerdirigenten koesteren.

Programmering Mahler Festival

Meer informatie over het volledige programma van Mahler Festival online vindt u via https://www.concertgebouw.nl/mahler-festival-online#rondom (2024-06: niet meer raad te plegen).