Men neme het allermooiste stukje ossenhaas dat je kunt vinden. Men bakt het in de roomboter, legt het op een (tevens in roomboter) gebakken hart van een artisjok. Daarboven op gaat een flink stuk foie gras (gemarineerd in madeira en runderbouillon), schaaft er flink wat truffel over heen en maakt het af met wat madeira demi-glace-saus.

Beroemd, grappig en verzot op lekker eten

Wat ik u net vertelde, is een beroemd recept. Het heet Tournedos Rossini. Het wordt toegeschreven aan de lekkerbek die Rossini was. Een bijzondere man, die Rossini. Hij leefde gedurende een groot deel van de 19e eeuw. Hij werd geboren in 1892, schreef vanaf zijn 18e jaar vervolgens 40 opera’s in 20 jaar tijd en ging met pensioen in 1830. Hij was toen 38 jaar. Hij zou uiteindelijk 76 jaar worden. De tweede helft van zijn leven was hij met name beroemd, grappig en uitermate verzot op lekker eten. Toch is er een verband te leggen tussen het zojuist vermelde recept en de opera Semiramide. Het motto luidt: het kan niet op! In het recept Tournedos Rossini wordt een biefstuk tot de allerhoogste hoogten gebracht. En in Semiramide vinden we belcanto opera op zijn extreemst.

Een sterke vrouw, politiek, een mirakel en een waanzinsscène

Eerst maar eens het verhaal. Rossini en zijn librettist Rossi baseerden zich op een toneelstuk van Voltaire. Voltaire wist precies wat de gemiddelde theaterganger leuk vond en hij stopte het allemaal in dit stuk: iets koninklijks, een sterke vrouwfiguur, een bovennatuurlijke gebeurtenis, een beetje incest, veel politiek en een waanzinscène. Goed husselen en dan heb je Semiramide. Wie is nou die Semiramide, de hoofdpersoon uit deze opera? Heeft ze echt bestaan? Ja en nee.

Elke nacht een andere soldaat

Er is een historische figuur: Sammuramat, vrouw van een Assyrische koning die zo’n 800 jaar voor Christus regeerde. Toen de koning stierf, was zijn zoon nog minderjarig; Sammuramat trad gedurende vijf jaar op als regentes totdat de jongen volwassen was. Ongehoord en nooit eerder vertoond en dat verzekerde haar van een plaats in de geschiedenis. Maar de orale verteltraditie ging met dit verhaal op de loop. En dat liep twee kanten op. Enerzijds maakte men van haar een ‘powervrouw’, anderzijds deden ook de meest vreemde verhalen over haar de ronde. Sammuramat zou zelf haar man hebben vermoord en incest met haar zoon hebben gepleegd. De Grieken legden er nog een schepje bovenop. Ze zou elke nacht een knappe soldaat van het leger in haar bed hebben gehad om hem vervolgens in de ochtend te vermoorden. Sammuramat als serial killer.

De niet gezongen proloog

Een aantal van die elementen vinden we ook terug in het opera van Rossini. Belangrijk om het verhaal te kunnen begrijpen is dat vijftien jaar voordat de opera zich afspeelt Semiramide (Rossini’s naam voor deze intrigerende vrouw) met prins Assur onder één hoedje heeft gespeeld om haar toenmalige man, de koning (Nino) te vermoorden. Semiramide is in de veronderstelling dat bij dat bloedbad destijds ook haar zoon Ninyas is omgekomen.

De eerste akte

De opera begint op het moment dat de koningin Semiramide een nieuwe koning gaat kiezen ten overstaan van het hele volk. Vele mannen denken in aanmerking te komen voor deze rol. Onder andere prins Assur (u weet wel, die de moord op Semirades eega uitvoerde), maar ook Arsace. Op die laatste is Semiramide het meest verkikkerd. Na wat heen en weer gedoe en het raadplegen van orakels roept ze vlak voor het einde van de eerste akte inderdaad Arsace uit tot de volgende koning, maar dan komt de oude koning (al vijftien jaar dood) uit zijn graf en roept om wraak. Er zal niet worden getrouwd voordat zijn dood is gewroken door Arsace.

De tweede akte

In de tweede akte krijgt Arsace te horen dat hij eigenlijk Ninyas is, de dood gewaande zoon van Nino, en zo krijgt Arsace de juiste motivatie om zijn rivaal prins Assur om te brengen. Die laatste ontwikkelingen spelen zich af rondom de tombe van de oude koning Nino. Eerst zien we Assur die door waanzin wordt bevangen en in zijn visioen ziet, dat hij zal triomferen over de dood van Arsace. Als hij de tombe binnengaat, vindt hij bij de urn met de as van Nino enkele priesters én Arsace en Semiramide. Er ontstaat een schermutseling en Arsace steekt Assur neer. Althans, dat denkt hij. In de duisternis heeft hij niet zijn tegenstander gedood, maar zijn moeder! Assur wordt vastgenomen en Arsace wordt tot koning uitgeroepen!

Showcase van vocale acrobatiek

Semiramide vraagt om een aantal hoofdrollen die bezet moeten worden door zangers van het hoogste kaliber. Gedurende de gehele 19e eeuw staat deze opera centraal in het repertoire en is met name voor de sopraan en de mezzosopraan een showcase van vocale acrobatiek. Misschien is dit ook een goed moment om te vermelden dat de rol van de zoon Arsace gezongen moet worden door een vrouw, in dit geval dus de mezzosopraan. We komen dit in de opera natuurlijk wel vaker tegen en is nog een restverschijnsel uit het castratentijdperk. Het doet in onze ogen misschien wat tegennatuurlijk aan, maar het zorgt muzikaal gezien wel voor een unieke combinatie van de hoge en lage vrouwenstem als liefdespaar (en hier ook als moeder en zoon).

Ode aan het belcanto

De opera Semiramide is de laatste opera zijn die Rossini voor Italië zou schrijven. Hierna werkte hij alleen nog opdracht voor de allergrootste operahuizen in Europa, in Parijs en Wenen. Het leek alsof Rossini al wist dat het zo zou lopen, want met Semiramide schreef hij een opera die een ode aan het Italiaanse belcanto is. Hierna ging de Italiaanse zangtraditie langzaam maar zeker een heel andere kant op, eindigend bij Verdi en met name Puccini met een totaal andere stijl. Er wordt wel beweerd dat vanaf Semiramide het belcanto dood is: de verhalen worden eenvoudiger of op zijn minst rechtlijniger, en de zangers moeten wedijveren met verhoogde volumes uit de orkestbak. De uit de barok overgeërfde verfijning en gratie die het belcanto zo kenmerkt, gaat ten koste van het grote gebaar en de opzwepende dramatiek.

Rossini wist dat ook hij nog met één muzikaal been in de 18e eeuw stond en de opera niet verder kon ontwikkelen. Met Semiramide liet hij nog een laatste keer horen waartoe hij in staat was, voordat hij het stokje overliet aan de jonge garde en zich verder wijdde aan het perfectioneren van zijn overheerlijke Tournedos-recept.

Semiramide in Rossini Festival in Pesaro

De bijgevoegde opvoering van Semiramide is een registratie vanuit Pesaro. Iedere zomer staat Rossini’s geboortestad in het teken van zijn operamuziek. In het compacte Teatro Rossini, in de grote Arena (ruim 10.000 plaatsen) en op diverse andere locaties worden operaproducties en concerten opgevoerd, met vaak ook zeer onbekende Rossini-titels. Het festival vond in 2019 voor de veertigste keer plaats. Een van de producties van deze editie was Semiramide, in een co-productie met de Opéra Royal de Wallonie in Luik, onder de muzikale leiding van Michele Mariotti en in een regie van Graham Vick.